DNA – Vikipedi

Deoksiribonkleik asit veya ksaca DNA, tm organizmalar ve baz virslerin canllk ilevleri ve biyolojik gelimeleri iin gerekli olan genetik talimatlar tayan bir nkleik asittir. DNA'nn balca rol bilginin uzun sreli saklanmasdr. Protein ve RNA gibi hcrenin dier bileenlerinin inas iin gerekli olan bilgileri iermesinden dolay DNA; bir kalp, ablon veya reeteye benzetilir. Bu genetik bilgileri ieren DNA paralar gen olarak adlandrlr. Ama baka DNA dizilerinin yapsal ilevleri vardr (kromozomlarn eklini belirlemek gibi), dierleri ise bu genetik bilginin ne ekilde (hangi hcrelerde, hangi artlarda) kullanlacann dzenlenmesine yararlar.

Kimyasal olarak DNA, nkleotit olarak adlandrlan basit birimlerden oluan iki uzun polimerden oluur. Bu polimerlerin omurgalar, ester balar ile birbirine balanm eker ve fosfat gruplarndan meydana gelir. Bu iki iplik birbirlerine ters ynde uzanrlar. Her bir eker grubuna baz olarak adlandrlan drt tip moleklden biri baldr. DNA'nn omurgas boyunca bu bazlarn oluturduu dizi, genetik bilgiyi kodlar. Protein sentezi srasnda bu bilgi, genetik kod araclyla okununca proteinlerin amino asit dizisini belirler. Bu sre srasnda DNA'daki bilgi, DNA'ya benzer yapya sahip baka bir nkleik asit olan RNA'ya kopyalanr. Bu ileme transkripsiyon denir.

Hcrelerde DNA, kromozom olarak adlandrlan yaplarn iinde yer alr. Hcre blnmesinden evvel kromozomlar elenir, bu srada DNA ikilemesi gerekleir. karyot canllar (yani hayvan, bitki, mantar ve protistalar) DNA'larn hcre ekirdei iinde bulundururken prokaryot canllarda (yani bakteri ve arkelerde) DNA, hcre sitoplazmasnda yer alr. Kromozomlarda bulunan kromatin proteinleri (histonlar gibi) DNA'y sktrp organize ederler. Bu skk yaplar DNA ile dier proteinler arasndaki etkileimleri dzenleyerek DNA'nn hangi ksmlarnn okunacan kontrol eder.

Nkleotit olarak adlandrlan birimlerden oluan bir polimerdir.[1][2] DNA zinciri 22 ila 26 ngstrm aras (2,2-2,6 nanometre) geniliktedir, bir nkleotit birim 3,3 (0.33nm) uzunluundadr.[3] Her bir birim ok kk olmasna ramen, DNA polimerleri milyonlarca nkleotitten oluan muazzam molekllerdir. rnein, en byk insan kromozomu olan 1 numaral kromozom yaklak 220 milyon baz ifti uzunluundadr.[4]

Dna'nn yars dii bireyden yars da erkek bireyden gelir. Canllarda DNA genelde tek bir molekl deil, birbirine skca sarl bir ift moleklden oluur.[5][6] Bu iki uzun iplik sarmak gibi birbirine sarlarak bir ift sarmal oluturur. Nkleotit birimler bir eker, bir fosfat ve bir bazdan oluurlar. eker ve fosfat DNA moleklnn omurgasn oluturur, baz ise ifte sarmaldaki br DNA iplii ile etkileir. Genel olarak bir ekere bal baza nkleozit, bir eker ve bir veya daha ok fosfata bal baza ise nkleotit denir. Birden ok nkleotidin birbirine bal haline polinkleotit denir.[7]

DNA ipliinin omurgas almakl eker ve fosfat artklarndan oluur.[8] DNA'da bulunan eker 2-deoksiribozdur, bu bir pentozdur (be karbonlu ekerdir). Bitiik iki ekerden birinin 3 numaral karbonu ile brnn 5 numaral karbon atomu arasndaki fosfat grubu, bir fosfodiester ba oluturarak ekerleri birbirine balar. Fosfodiester ban asimetrik olmas nedeniyle DNA ipliinin bir yn vardr. ifte sarmalda bir iplikteki nkleotitlerin birbirine balanma yn, br ipliktekilerin ynnn tersidir. DNA ipliklerinin bu dzenine antiparalel denir. DNA ipliklerin asimetrik olan ular 5' (be ss) ve 3' ( ss) olarak adlandrlr, 5' u bir fosfat grubu, 3' u ise bir hidroksil grubu tar. DNA ve RNA arasndaki balca farklardan biri, ierdikleri ekerdir, RNA'da 2-deoksiriboz yerine baka bir pentoz eker olan riboz bulunur.[6]

ift sarmal iki iplie bal bazlar arasndaki hidrojen balar DNA'y stabilize eder. DNA'a bulunan drt baz, adenin (A olarak ksaltlr), sitozin (C), guanin (G) ve timin (T) olarak adlandrlr. Bu drt baz eker-fosfata balanarak bir nkleotit oluturur, rnein "adenozin monofosfat" bir nkleotittir.

Bazlar iki tip olarak snflandrlrlar: adenin ve guanin, prin trevleridir, bunlar be ve alt yeli halkalarn kaynamasndan olumu heterosiklik bileiklerdir; sitozin ve timin ise pirimidin trevleridir, bunlar alt yeli bir halkadan oluur. Bir dier baz olan urasil (U), sitozinin ykm sonucu seyrek olarak DNA'da bulunabilir. Kimyasal olarak DNA'ya benzeyen RNA'da timin yerine urasil bulunur.

ki sarmal iplik DNA omurgasn oluturur. Bu iplikler arandaki boluklar takip edilerek iki tane hayali boluk veya oyuk daha bulunabilir. Bu oyular baz iftlerine bitiiktir ve onlara balanmak iin bir yer oluturabilirler. Bu oyuklar birbirlerinin tam karsnda olmadklar iin byklkleri ayn deildir. Bunlardan byk oyuk (majr oyuk) olarak adlandrlan 22 geniliinde, kk (minr) oyuk ise 12 geniliindedir.[9] Kk oyuun darl nedeniyle bazlarn kenarlarna erimek byk oluktan daha kolaydr. Bu nedenle, DNA'daki belli baz dizilerine balanan, transkripsiyon faktr gibi proteinler byk oyuktan bazlarn kenarlarna temas ederler.[10] Hcredeki DNA'nn baz blgelerinde bu durum farkl olabilir (aada "Alternatif ifte sarmal yaplar" blne baknz) ama oralarda dahi, eer DNA normal B biimini alacak ekilde burulsayd grlecek byklk farkllklarna gre adlandrlr.

DNA'nn bir ipliindeki bir baz tipi, br iplikten tek bir baz tipi ile ba kurar. Buna tmleyici (komplemanter) baz elemesi denir: prinler pirimidinler ile hidrojen ba kurar, A yalnzca T'ye balanr, C'de yalnzca G'ye balanr. ift sarmalda kardan karya birine bal iki baza bir baz ifti denir. ift sarmal kararl klan ayrca hidrofobik etki ve pi istiflenmesi vardr, bunlar DNA dizisisinden bamszdr.[11] Hidrojen balar kovalent balardan daha zayf olduklarndan kolayca kopup tekrar oluabilirler. Dolaysyla DNA zincirinin iki iplii bir fermuar gibi kolayca birbirinden ayrlabilir, ya mekanik g ile veya yksek scaklkta.[12] Komplementerliin bir sonucu olarak bir DNA sarmalndaki iki iplikli dizideki tm bilgi ipliklerin her birinde kopyalanm durumdadr, bu da DNA kopyalanmas iin esas bir zelliktir. Aslnda komplementer baz iftleri arasndaki spesifik ve tersinir etkileimler DNA'nn canllardaki ilevleri iin arttr.[1]

Read the original here:
DNA - Vikipedi